SELİM ALTINOK ve KERİM ALTINOK

Dünyada körler arasında satranç ne zaman yaygınlaşmıştır, körler arası resmi yarışmalar ilk olarak hangi tarihte düzenlenmeye başlamıştır? Körler için ilk kabartma ve sesli satranç kitabı ne zaman hazırlanmıştır? Bu alanda ilk kurumsallaşma hangi tarihte nerede başlamıştır?
Bu ve benzeri sorular dünya körler satranç tarihini oluşturmaktadır. Bu konuda ülkemizde bir araştırmaya rastlama olasılığımız fazla değil. Yabancı kaynaklarda ise hala bilgiye ulaşma umudumuz olabilir. Henüz böyle bir araştırmayı gerçekleştirmedik. Ancak 1980’li yıllarda İngiltere’den ödünç getirttiğimiz ilk kabartma satranç kitaplarının üzerindeki basım tarihi 1929’du. Bu kitaplar hala okunabilir durumdaydı ve mürekkep baskı tarihlerinden üç yıl sonra kabartma yazıyla çıkarılmışlardı. Bu da batıda körler arasında satrancın yaygınlaşması konusunda bir fikir vermektedir.
2000’li yılların başında ülkemizde Balkan körler takım turnuvası düzenledik. Mekan Kuşadası’ydı. Gelen oyuncular arasında eski dünya şampiyonlarından Yugoslav usta Milenko Cabarkaba da vardı. Üstadın yaşı biraz ilerlemişti ve dünya şampiyonluğunu Rus’lara kaptıralı epeyce zaman geçmişti. Ancak Milenko’nun önemli özelliği meslekten tarihçi oluşu ve Türkçe konuşabilmesiydi. Turnuva akşamları ve boş gündeki gezintilerde bol bol sohbet ettik. Bu arada üstadın ağzından körler satrancında dünya ve Avrupa şampiyonluğu geçmişini dinledik ve notlar aldık. Milenko araya özel yorumlarını katsa da tarihçi titizliğiyle yıllar ve sıralamaları hafızasından hayret verici bir detay zenginliği içinde anlatıyordu.
İşte aşağıdaki bilgiler bu kayıtların ürünüdür.
Kerim Altınok

ULUSLAR ARASI KÖRLER SATRANÇ ŞAMPİYONALARI

DÜNYA KÖRLER BİREYSEL ŞAMPİYONLUĞU
Almanya 1966 Milenko Cabarkaba (Yugoslavya)
Hollanda 1970 Milenko Cabarkaba (Yugoslavya)
Almanya 1975 Nikolay Rudenski (SSCB)
Not: Mısır İsrail savaşı nedeniyle bu turnuva bir yıl gecikmeyle yapılmış oldu.
Belçika 1978 Sergey Krilov (Rusya)
İngiltere 1982 Sergey Krilov (Rusya)
Moskova 1986 Vilademir Berlinski (Rusya)
Almanya 1990 Supurop Hamdamo (Tacikistan)
Not: Bu oyuncu yüksek düzeyde görmekte olup, normal FIDE olimpiyatlarında Tacikistan gören takımında da yer almıştır.
İspanya 1994 - 95 Murat Yunusov (Kazakistan)
Not: Bu oyuncu da tama yakın bir görüşe sahiptir.
Çek Cumhuriyeti 1998 Sergey Simirnov (Rusya)

KÖRLER BİREYSEL DÜNYA KUPASI
İspanya (Benaskey) 2000 1. Küba, 2. Suder Polonya, 3. Alman Müller, 4. Küba.
Bu turnuvada birinci 7.5 puan aldı. Kerim Altınok 5 puan aldı. Son maçında kesin kazancı kaçırarak 6 puanla ilk 8'i kaçırdı. 2230 ELO’lu İspanyol sporcuyu yendi.

KÖRLER SATRANÇ OLİMPİYATLARI
1958 uluslar arası körler satranç birliği IBCA'nın kuruluşu
İlk başkan İngiliz Reginald Bonem oldu. İkinci başkan Herman Ukerman (Almanya)
1. Olimpiyat: Batı Almanya 1961
Yalnız 8 ülke katıldı, Rusya yer almadı, Yugoslavya birinci oldu. Milenko henüz
öğrenciydi fakat milli takımda oynadı.
2. Olimpiyat: Doğu Almanya 1964
9 ülke katıldı, döner turnuva yapıldı, Yugoslavya 8 turda 32 oyun oynayıp 30.5 puan topladı ve birinci oldu. İkinciliği kazanan Macaristan 10 puan geride yer aldı.
3. Olimpiyat: İngiltere 1968
SSCB birinci, Yugoslavya ikinci oldu.
4. Olimpiyat: Yugoslavya 1972
Sponsor Başkan Titoydu, Birinci SSCB, ikinci Yugoslavya oldu. Puan farkı sadece yarımdı.
5. Olimpiyat: Finlandiya 1976
SSCB ve Yugoslavya eşit puanla başta bitirdiler, ancak iki takım arasındaki maçı SSCB kazandığı için altın madalya Rusların oldu. Ancak son turda SSCB Avusturya maçında bir oyun 3 piyon ve ata karşı 3 piyon at ile kesin beraberlik durumundayken, Avusturyalı
oyuncu partiyi Rus rakibine kaptırdı. Böylece SSCB birinci oldu.
Milanko'ya göre bu davranışın sebebi Avusturyalıların Ruslara daha yakın olmasıydı.
6. Olimpiyat: Hollanda 1980, SSCB birinci, Yugoslavya ikinci.
7. Olimpiyat: İspanya 1985
Aslında bu olimpiyatlar 1984'te Amerikada yapılacaktı. Ancak Amerika oyunlara 6 hafta kala turnuvayı iptal etti. Bunun üzerine organizasyon 1985 yılı başında İspanya'da gerçekleştirildi. Sonuç Milenko'nun deyimiyle yine aynı şarkı, SSCB birinci Yugoslavya ikinci.
8. Olimpiyat: Macaristan 1988
Birinci SSCB, ikinci Yugoslavya.
9. Olimpiyat: İspanya 1992, Yugoslavyada o günlerde savaş atmosferi başlamıştı, buna rağmen iyi oynadılar. SSCB birinci, Yugoslavya ikinci, Ukrayna üçüncü oldu.
10. Olimpiyat: Brezilya 1996
İlk defa olimpiyatlar Avrupa dışına, Güney Amerika'ya taşınmış oldu.
IBCA başkanı İspanyol Delfin Gratcia, bu turnuvada IBCA'nın yalnızca Avrupa'nın değil, bütün dünya körlerinin örgütü Olduğunu söyledi. 96 Olimpiyatlarında Rusya yine birinci oldu. Ukrayna
ikinciliği alırken, Beyaz Rusya üçüncülüğü elde etti.
Yugoslavya bu kez 5'inci olabildi.
İlk bireysel dünya şampiyonu olan Yugoslav Milenko, bu tarihe kadar yapılan bütün
olimpiyatlarda oynayan tek satranççıdır.
11. Olimpiyat: Polonya 2000
1 Rusya 25.5P 2 Poland 1 24.5P 3 Ukraina 24.5P 4. Germany 22.5P 5. Yugoslavya 22P

KÖRLER BALKAN TAKIM BİRİNCİLİĞİ TARİHÇESİ
1. Bulgaristan 1993
Bu turnuvaya Yugoslavların katılmasına izin verilmedi. Bulgaristan birinci, Romanya ikinci,
Yünanistan 3'üncü oldu. Turnuvada da yalnızca bu üç takım yer alıyordu.
2. Atina 1995
Yugoslavya bütün rakiplerini yenerek birinci oldu. Romanya ikinci, Bulgaristan 3'üncü, Yünanistan 4'üncü, Arnavutluk 5'inci oldu. Bu beş ülkeden başka katılan yoktu.
3. Romanya 1997
Katılımcılar: Romanya, Yugoslavya, Bulgaristan, Türkiye, Arnavutluk, Moldavya, Macedonya. Son
turda Yugoslavya Bulgaristana kaybetti. Sadece Milenko yarım puan alabildi. Avram ve diğerleri kaybetti. Böylelikle Bulgaristan yarım puan farkla şampiyonayı kazandı. Yugoslavya 2'inci oldu.
4. Türkiye Kuşadası 2000
Turnuva 1 yıl gecikmeyle yapılmış oldu. 5 ülke katıldı. Yugoslavya 1., Macedonya 2., Romanya
3., Türkiye (A) 4., Yünanistan 5. ve Türkkiye (B) 6'ncı oldular.

AVRUPA BİREYSEL KÖRLER ŞAMPİYONLUĞU TARİHÇESİ
1. İspanya 1995
Sergey Krilov şampiyon.
2. Polonya Cranitsa 1999
Zoltek Tadaush birinci, Rus satranççı ikinci, Ukraynalı bayan satranççı 3'üncü oldu.

TURNUVALARA İLİŞKİN BAZI BİLGİLER
Satranç olimpiyatları genellikle 9 tur üzerinden oynanmaktadır. Bireysel turnuvalar ise 9 yada 11 tur
olabilmektedir. Yalnız, bir defasında dünya birinciliği 8 tur üzerinden oynanmıştır.
IBCA'nın normal satranç olimpiyatlarına bir takım ile katılması ilk defa 1994 olimpiyatlarında gerçekleşmiştir. Bu tarihten önce IBCA FIDE'den talepte bulunarak görmeyen satranççıların entegrasyonunun sağlanması amacıyla bir takım ile normal olimpiyatlara kabulünü istemişti. Bu takımda genellikle kısmen görüşü olan satranççılar yer aldı. Milanko hiç bir zaman katılmadı. Bunun sebebi hiç görmeyenlerin rehberle gitme mecburiyeti ve masrafın artmasıydı.
Yugoslav satranççılar Almanya, İngiltere gibi ülkelerden kabartma satranç dergileri getirterek çalışıyorlar, hocalarına yada gören arkadaşlarına kasetlere notasyon okutuyorlar.

Yukarıdaki makaleyi güncellemek üzere yeniden ele aldığımızda artık teknoloji geliştiği için körlerin satranç çalışma materyalleri dijital ortama kaymıştı. Oyunların kaydedildiği bilgisayar dosyalarını kullanabilmenin yanı sıra satranç kitaplarının ses kayıtlarını da dijital olarak temin edebilmektedirler.
IBCA ve IBSA körler arası satranç turnuvalarını sürdürüyor. Takımlar arası resmi turnuvalar da düzenleniyor. Önceden başlayan düzenli turnuvalar devam ediyor.
Ayrıca internet ortamında sesli ve görüntülü konferans yapmayı sağlayan uygulamalar yardımıyla körler arasında satranç turnuvaları ve dersler düzenleniyor. Bu turnuvalara dünyanın her köşesinden görme engelli satranççılar katılabiliyor.
28 Kasım 2019 Kerim Altınok